Deze module geeft wat achtergrond over dans. Dit kan je steunen bij de analyse in de recensie over de voorstelling waar je zelf naartoe gaat.
Deel 1. Dansgeschiedenis
Vroege dansgeschiedenis
Net als bij theater is het moeilijk te zeggen waar de wortels van dans precies liggen. Over het algemeen wordt aangenomen dat dans, net als theater, is voortgekomen uit religieuze rituelen, naast genezingsrituelen, vroege vormen van communicatie en vieringen. Volksdans en informele dansvormen zijn al eeuwenlang bekend over de hele wereld, maar drie van de meest invloedrijke perioden en stromingen in dans kunnen worden gezien als balletdans, hedendaagse of moderne dans en huidige dansstromingen. Daarnaast is de ontwikkeling van stijldansen ook erg belangrijk geweest in de dansgeschiedenis. 15e-19e eeuw Uitvoerende dans: ballet De oorsprong van formele dansvormen kan worden teruggevoerd naar het hof van de Italiaanse Renaissance in de 15e eeuw. Hofdansers voerden de dansen uit en dansmeesters, de hoofse naam voor dansleraren, leerden de adel danspassen die geschikt werden geacht voor jonge mannen en vrouwen van stand. Dans werd beschouwd als een vorm van adellijk vermaak. Pas in de 17e eeuw werd deze hoofse vorm van dansen omgezet in wat we nu kennen als ballet. Dit gebeurde aan het hof van koning Lodewijk XIV van Frankrijk, die deze nieuwe vorm van dansen introduceerde aan het Franse hof. Hij hielp ballet te veranderen in de erkende kunstvorm die het nu is. Hij introduceerde ook kostuums in de dans, zoals in afbeelding 1. In de 18e eeuw verhuisde ballet van het hof naar de theaters, en werd een spektakel voor groter publiek. Ballet werd niet langer alleen als dans opgevoerd, maar ook als een verhaal verteld door middel van expressieve bewegingen, een stijl die ballet d'action werd genoemd: ballet bedoeld om een verhaal over te brengen en emoties op te wekken bij het publiek. Dit ontwikkelde zich al snel tot het tijdperk van de Romantiek, waarin balletten werden geproduceerd die waren geïnspireerd door fantasie en mysterie. In die tijd ontstonden enkele van de beroemdste balletten die we vandaag de dag kennen, zoals Gisele en Het Zwanenmeer. Het was ook in die tijd dat spitzenwerk (lopen op de toppen van de tenen, zie afbeelding 2) werd geïntroduceerd in het ballet. De ballerina moest eruit zien als een mystiek wezen, en bewegen alsof ze vloog, en ballet werd een nog technischere dansvorm, gemaakt om er zo elegant en moeiteloos mogelijk uit te zien. |
Stijldansen
Tegelijkertijd bleef volksdansen een veel beoefende vorm, vooral door mensen uit de lagere klassen. Het waren dansen die vaak gedanst werden tijdens feesten en (religieuze) festivals. Sommige van deze dansen werden in paren gedanst. Tot het begin van de 19e eeuw bestond het officiële 'stijldansen' echter nog steeds uit dansen met geoefende passen die werden gedanst met nauwelijks fysiek contact tussen de dansers, zoals in de video rechts hieronder. De dansen waren afgeleid van balletpassen. Pas in de 19e eeuw werden intiemere koppeldansen, zoals de wals, geïntroduceerd in de hogere klassen van de samenleving en vestigden ze zich langzaam als geaccepteerde en veel beoefende dansvormen.
Tegelijkertijd bleef volksdansen een veel beoefende vorm, vooral door mensen uit de lagere klassen. Het waren dansen die vaak gedanst werden tijdens feesten en (religieuze) festivals. Sommige van deze dansen werden in paren gedanst. Tot het begin van de 19e eeuw bestond het officiële 'stijldansen' echter nog steeds uit dansen met geoefende passen die werden gedanst met nauwelijks fysiek contact tussen de dansers, zoals in de video rechts hieronder. De dansen waren afgeleid van balletpassen. Pas in de 19e eeuw werden intiemere koppeldansen, zoals de wals, geïntroduceerd in de hogere klassen van de samenleving en vestigden ze zich langzaam als geaccepteerde en veel beoefende dansvormen.
|
|
Begin 20e eeuw
Uitvoerende dans: moderne dans
In de 20ste eeuw begonnen choreografen (mensen die dansen samenstellen) afstand te nemen van de oude dansvorm. Beroemde dansers zoals Isadora Duncan en Martha Graham geloofden dat ballet een onnatuurlijke vorm van dansen was, en dat dansen een kunstvorm moest zijn die echte emoties uitdrukte en uitdrukking gaf aan het lichaam zoals het echt is, in plaats van een illusie van perfectie te creëren. Dit leidde tot een dansvorm genaamd moderne dans, een dansvorm die later geperfectioneerd werd door choreograaf Merce Cunningham. Net als ballet heeft moderne dans nog steeds vaste passen en bewegingen, waarvan sommige duidelijk zijn afgeleid van ballet, maar deze dansvorm is veel vrijer en minder technisch. Om het verschil te begrijpen, kun je naar de video linksonder kijken om een uitvoering van moderne dans te zien, en deze vergelijken met de veel technischere dans van Het Zwanenmeer hierboven.
Stijldansen
Ook stijldansen onderging grote veranderingen. De eerste was een voortzetting van de beweging naar meer intieme dans zoals hierboven uitgelegd, waarbij mensen in paren dansten. De tweede werd in gang gezet door de komst van nieuwe muzieksoorten, zoals jazz, die vroegen om een heel andere dansstijl, zoals jazz en rock 'n roll, zoals te zien is in de video rechtsonder. Dansvormen zoals lindy hop waren afgeleid van vroegere slavendansen en werden vaak geïntroduceerd door de Afro-Amerikaanse gemeenschap. Niet-westerse vormen van stijldansen, zoals salsa en tango, werden ook geïntroduceerd in stijldansen. Deze dansen, die als seksueel getint worden beschouwd, waren eerder taboe. Tango, bijvoorbeeld, werd voor het eerst ontwikkeld in een bordeel in Buenos Aires.
Uitvoerende dans: moderne dans
In de 20ste eeuw begonnen choreografen (mensen die dansen samenstellen) afstand te nemen van de oude dansvorm. Beroemde dansers zoals Isadora Duncan en Martha Graham geloofden dat ballet een onnatuurlijke vorm van dansen was, en dat dansen een kunstvorm moest zijn die echte emoties uitdrukte en uitdrukking gaf aan het lichaam zoals het echt is, in plaats van een illusie van perfectie te creëren. Dit leidde tot een dansvorm genaamd moderne dans, een dansvorm die later geperfectioneerd werd door choreograaf Merce Cunningham. Net als ballet heeft moderne dans nog steeds vaste passen en bewegingen, waarvan sommige duidelijk zijn afgeleid van ballet, maar deze dansvorm is veel vrijer en minder technisch. Om het verschil te begrijpen, kun je naar de video linksonder kijken om een uitvoering van moderne dans te zien, en deze vergelijken met de veel technischere dans van Het Zwanenmeer hierboven.
Stijldansen
Ook stijldansen onderging grote veranderingen. De eerste was een voortzetting van de beweging naar meer intieme dans zoals hierboven uitgelegd, waarbij mensen in paren dansten. De tweede werd in gang gezet door de komst van nieuwe muzieksoorten, zoals jazz, die vroegen om een heel andere dansstijl, zoals jazz en rock 'n roll, zoals te zien is in de video rechtsonder. Dansvormen zoals lindy hop waren afgeleid van vroegere slavendansen en werden vaak geïntroduceerd door de Afro-Amerikaanse gemeenschap. Niet-westerse vormen van stijldansen, zoals salsa en tango, werden ook geïntroduceerd in stijldansen. Deze dansen, die als seksueel getint worden beschouwd, waren eerder taboe. Tango, bijvoorbeeld, werd voor het eerst ontwikkeld in een bordeel in Buenos Aires.
|
|
Eind 20e en 21e eeuw
Uitvoerende dans ontmoet straatcultuur: streetdance
Later in de 20ste eeuw ontstond een massadanscultuur met nieuwe muziekvormen en een nieuwe vrijheid voor de jeugd. Er werden nieuwe dansen gecomponeerd die op straat begonnen en pas later werden opgenomen in officiële uitvoerende groepen. De naam voor deze dansvorm was streetdance. Invloedrijke dansers waren bijvoorbeeld de Jackson 5 (de eerste popgroep van Michael Jackson), die in 1973 een televisiedans genaamd Robot opvoerden om hun muziek te begeleiden. Deze gebeurtenis leidde tot een revolutie van de straatcultuur in de jaren 60 en 70, bestaande uit Bboying in New York, Locking in L.A., Popping in Fresno, CA, Boogaloo in Oakland, CA, en Robot in Richmond, CA.
De hiphopdans zoals we die nu kennen, begon toen Clive Campbell, alias Kool DJ Herc en de vader van de hiphop, in 1967 vanuit Jamaica naar New York kwam. Hij bracht de reggaecultuur en de bijbehorende expressieve dansen van Jamaica naar de VS en wordt ook beschouwd als de eerste DJ. Hij creëerde ook een cultuur bestaande uit zogenaamde break boys en break girls die op zijn nummers dansten. Deze dansers waren de grondleggers van breakdancing, dat het beginpunt is van hiphopdans.
Sindsdien is dans steeds breder geworden. In dansscholen vandaag de dag kan iedereen lesnemen in dans, en de dansen komen vanuit allerlei straat- en clubculturen over de hele wereld. Denk aan Feminine, Afro, Latin, en nog veel meer.
Stijldansen
In het tweede deel van de 20e eeuw begon stijldansen competitief te worden, en vandaag de dag worden er nog steeds grote wedstrijden georganiseerd waarin paren tegen elkaar strijden.
Uitvoerende dans ontmoet straatcultuur: streetdance
Later in de 20ste eeuw ontstond een massadanscultuur met nieuwe muziekvormen en een nieuwe vrijheid voor de jeugd. Er werden nieuwe dansen gecomponeerd die op straat begonnen en pas later werden opgenomen in officiële uitvoerende groepen. De naam voor deze dansvorm was streetdance. Invloedrijke dansers waren bijvoorbeeld de Jackson 5 (de eerste popgroep van Michael Jackson), die in 1973 een televisiedans genaamd Robot opvoerden om hun muziek te begeleiden. Deze gebeurtenis leidde tot een revolutie van de straatcultuur in de jaren 60 en 70, bestaande uit Bboying in New York, Locking in L.A., Popping in Fresno, CA, Boogaloo in Oakland, CA, en Robot in Richmond, CA.
De hiphopdans zoals we die nu kennen, begon toen Clive Campbell, alias Kool DJ Herc en de vader van de hiphop, in 1967 vanuit Jamaica naar New York kwam. Hij bracht de reggaecultuur en de bijbehorende expressieve dansen van Jamaica naar de VS en wordt ook beschouwd als de eerste DJ. Hij creëerde ook een cultuur bestaande uit zogenaamde break boys en break girls die op zijn nummers dansten. Deze dansers waren de grondleggers van breakdancing, dat het beginpunt is van hiphopdans.
Sindsdien is dans steeds breder geworden. In dansscholen vandaag de dag kan iedereen lesnemen in dans, en de dansen komen vanuit allerlei straat- en clubculturen over de hele wereld. Denk aan Feminine, Afro, Latin, en nog veel meer.
Stijldansen
In het tweede deel van de 20e eeuw begon stijldansen competitief te worden, en vandaag de dag worden er nog steeds grote wedstrijden georganiseerd waarin paren tegen elkaar strijden.
DEEL 2. DANSANALYSE
Inleiding
Een deel van de dansvoorstelling kan geanalyseerd worden door te kijken naar de mise-en-scène, waarover je wellicht al meer gelezen hebt in de voorgaande module over theater. De 'tekst' van de dans, de dansbewegingen, vereist echter een speciale analyse. Om dansbewegingen te analyseren, kun je kijken naar de compositie van de dans als geheel, en naar de elementen van een dans afzonderlijk. Daarom kijk je bij het analyseren van dans naar:
Belangrijk bij het analyseren van dans is dat, net als bij het analyseren van theater, een analyse die enkel een opsomming is van antwoorden op vragen niet volstaat. Je moet jezelf altijd de 'waarom'-vraag stellen: waarom is deze dans ontwikkeld of gecomponeerd zoals hij is? Waarom bewegen de dansers heel snel en dan plotseling heel langzaam? Enz. |
Samenstelling
A. Opbouw
Alle dansen moeten ergens beginnen, ergens naartoe bouwen en tot een oplossing komen (begin, midden en einde). Ontwikkeling verwijst naar het ontvouwen van de dans, waarbij elke beweging en choreografisch idee logisch uit de vorige groeit. Wanneer een dans zich opbouwt in intensiteit bereikt hij vaak een climax, of het belangrijkste deel van de dans. De resolutie is wanneer de dans weer 'tot rust komt'. Vraag jezelf eens af:
B. Dansfrasen
Dansfrasen, of een reeks dansbewegingen die een groep vormen, brengen vaak bepaalde elementen in de dans als geheel, zoals contrast, herhaling, overgang en afwisseling.
Contrast is van vitaal belang om de interesse van het publiek in dansen te behouden. Contrast kan bereikt worden door ongelijke bewegingen te combineren en/of naast elkaar te plaatsen.
Herhaling van bewegingsfrasen of delen van frasen is geruststellend voor het publiek. Door herhaling kan het publiek de bewegingen gedetailleerder zien, waardoor ze vertrouwd raken met de bewegingen.
Overgang vindt plaats wanneer bewegingen en dansfrasen met elkaar verbonden zijn. Overgangen moeten bijdragen aan de bedoeling van de danscompositie door de bewegingen en dansfrasen op een betekenisvolle manier met elkaar te verbinden. Soms kan herhaling een betekenis hebben in de dans als geheel.
Afwisseling binnen een danscompositie is essentieel om de interesse van het publiek te wekken en vast te houden. Afwisseling kan op verschillende manieren bereikt worden, zoals in de volgende voorbeelden: het selecteren van ongelijke bewegingen om afwisseling te creëren; het variëren van dansfrasen in lengte en structuur, of het variëren van ruimtelijke, dynamische, etc. aspecten wanneer bewegingen of frasen herhaald worden.
Vraag jezelf af:
C. Elementen van dans
De elementen van dans zijn de ingrediënten van dans. De elementen van dans zoals hieronder beschreven zijn gebaseerd op de bewegingstheorieën van Laban (1975), en het latere werk van Preston-Dunlop (1980a, 1980b) en Boorman (1969). Dans bestaat uit a) de handelingen of wat het lichaam doet, b) het lichaam zelf, of de mens die de dans uitvoert, c) de relaties tussen de dansers en elkaar, of de dansers en de ruimte, of de danser en het object, d) de ruimte, of de plaats van uitvoering, en e) de dynamiek, of hoe het lichaam beweegt.
Vraag jezelf af:
D. Muziek
Sommige dansen zijn gemaakt om bij de muziek te passen. Dit is vaak te zien in hiphopmuziek of videoclips; de dansen 'tonen' in zekere zin de muziek. Op andere momenten wordt de muziek gemaakt om bij het verhaal van de dans te passen. Dit zie je vaak bij klassiek ballet of moderne dans. Soms is er helemaal geen muziek en ligt de nadruk op de dans. Vraag jezelf eens af:
A. Opbouw
Alle dansen moeten ergens beginnen, ergens naartoe bouwen en tot een oplossing komen (begin, midden en einde). Ontwikkeling verwijst naar het ontvouwen van de dans, waarbij elke beweging en choreografisch idee logisch uit de vorige groeit. Wanneer een dans zich opbouwt in intensiteit bereikt hij vaak een climax, of het belangrijkste deel van de dans. De resolutie is wanneer de dans weer 'tot rust komt'. Vraag jezelf eens af:
- Wat was het begin, midden en einde van de dans?
- Vertelde de dans een verhaal? Zo ja, wat was het verhaal?
- Waar was de climax in de dans en wat gebeurde er?
- Hoe werd de climax opgelost?
B. Dansfrasen
Dansfrasen, of een reeks dansbewegingen die een groep vormen, brengen vaak bepaalde elementen in de dans als geheel, zoals contrast, herhaling, overgang en afwisseling.
Contrast is van vitaal belang om de interesse van het publiek in dansen te behouden. Contrast kan bereikt worden door ongelijke bewegingen te combineren en/of naast elkaar te plaatsen.
Herhaling van bewegingsfrasen of delen van frasen is geruststellend voor het publiek. Door herhaling kan het publiek de bewegingen gedetailleerder zien, waardoor ze vertrouwd raken met de bewegingen.
Overgang vindt plaats wanneer bewegingen en dansfrasen met elkaar verbonden zijn. Overgangen moeten bijdragen aan de bedoeling van de danscompositie door de bewegingen en dansfrasen op een betekenisvolle manier met elkaar te verbinden. Soms kan herhaling een betekenis hebben in de dans als geheel.
Afwisseling binnen een danscompositie is essentieel om de interesse van het publiek te wekken en vast te houden. Afwisseling kan op verschillende manieren bereikt worden, zoals in de volgende voorbeelden: het selecteren van ongelijke bewegingen om afwisseling te creëren; het variëren van dansfrasen in lengte en structuur, of het variëren van ruimtelijke, dynamische, etc. aspecten wanneer bewegingen of frasen herhaald worden.
Vraag jezelf af:
- Waren er bewegingen die duidelijk in contrast stonden met andere bewegingen? Waarom en hoe?
- Waren er langere series bewegingen of momenten in de dans die contrasteerden met andere momenten?
- Waren de dansers elkaars bewegingen aan het kopiëren of juist aan het contrasteren?
- Waren er herhaalde of terugkerende bewegingen in de dans? Zo ja, wanneer en hoe vaak werden ze herhaald? Waarom denk je dat ze herhaald werden?
- Waar en wanneer vonden er overgangen plaats in de dans?
- Was de dans gevarieerd? Hoe wel of hoe niet?
C. Elementen van dans
De elementen van dans zijn de ingrediënten van dans. De elementen van dans zoals hieronder beschreven zijn gebaseerd op de bewegingstheorieën van Laban (1975), en het latere werk van Preston-Dunlop (1980a, 1980b) en Boorman (1969). Dans bestaat uit a) de handelingen of wat het lichaam doet, b) het lichaam zelf, of de mens die de dans uitvoert, c) de relaties tussen de dansers en elkaar, of de dansers en de ruimte, of de danser en het object, d) de ruimte, of de plaats van uitvoering, en e) de dynamiek, of hoe het lichaam beweegt.
Vraag jezelf af:
- Wie zijn de dansers? Belichamen ze personages of soorten mensen?
- Wat doen de dansers? Dansen ze de hele tijd of doen ze ook andere dingen?
- Wat zijn de relaties tussen de dansers?
- Zijn er objecten gebruikt? Wat zijn de relaties tussen de dansers en de objecten?
- In wat voor soort ruimte dansen de dansers? Wat is de relatie tussen de ruimte en de dansers?
- Wat valt je op aan de snelheid, de duur en het ritme van de dans?
D. Muziek
Sommige dansen zijn gemaakt om bij de muziek te passen. Dit is vaak te zien in hiphopmuziek of videoclips; de dansen 'tonen' in zekere zin de muziek. Op andere momenten wordt de muziek gemaakt om bij het verhaal van de dans te passen. Dit zie je vaak bij klassiek ballet of moderne dans. Soms is er helemaal geen muziek en ligt de nadruk op de dans. Vraag jezelf eens af:
- Werd er muziek gebruikt? Zo ja, wat was de naam van het liedje en de componist?
- Was de dans of de muziek het belangrijkst, of werkten ze op elkaar in?
- Maakte de muziek de dans betekenisvol of andersom? Zo ja, hoe?
- Paste de dans bij de muziek of niet, en waarom?
- Als er geen muziek werd gebruikt, waarom denk je dat dat zo was?
|
|
|
|
Bronvermelding
Spijker, Jantien. Dans. Geraadpleegd via: https://ckvbroklede.weebly.com/dans.html
Afbeeldingen
https://www.visgraf.impa.br/Projects/motioncreation/motionsynthesis.html
https://oliverellmers.com/choreographic-coding-labaugmented-motion-capture-visualization-application/
Afbeeldingen
https://www.visgraf.impa.br/Projects/motioncreation/motionsynthesis.html
https://oliverellmers.com/choreographic-coding-labaugmented-motion-capture-visualization-application/