Om samen een succesvolle voorstelling te maken, is het belangrijk om iets meer te weten over de traditionele rolverdeling in theaterwerk. In deze module kun je meer lezen over de verschillende rollen en er zijn enkele video's beschikbaar voor wie meer wil weten over hoe theater nou echt in zijn werk gaat. Houd er rekening mee dat rollen in het theater heel divers kunnen zijn en niet altijd hetzelfde zijn: omdat je productie relatief klein zal zijn, zijn sommige rollen, zoals die van decorontwerper en toneelknecht, samengevoegd.
Maar laten we, voordat we de rollen gaan bekijken, eerst even kijken naar het soort theaterterminologie dat je moet kennen om een gemeenschappelijke woordenschat te hebben met de mensen met wie je gaat samenwerken.
THEATERTERMINOLOGIE
Vooral tijdens repetities of bij het bespreken van decorontwerpen is het belangrijk om een gedeelde woordenschat te hebben. Veel termen worden in het Nederlands theater direct uit het Engels overgenomen. Hier is wat basistheaterterminologie:
Daarnaast worden de volgende termen vaak gebruikt om de lay-out van het toneel aan te geven. Deze zijn erg belangrijk in de gemeenschappelijke woordenschat tussen regisseurs en de licht-, geluids- en decorontwerpers.
Bekijk ook de afbeeldingen hieronder om een beter beeld te krijgen van de technische terminologie die op het podium wordt gebruikt.
Maar laten we, voordat we de rollen gaan bekijken, eerst even kijken naar het soort theaterterminologie dat je moet kennen om een gemeenschappelijke woordenschat te hebben met de mensen met wie je gaat samenwerken.
THEATERTERMINOLOGIE
Vooral tijdens repetities of bij het bespreken van decorontwerpen is het belangrijk om een gedeelde woordenschat te hebben. Veel termen worden in het Nederlands theater direct uit het Engels overgenomen. Hier is wat basistheaterterminologie:
- Akte: de belangrijkste delen van een toneelstuk.
- Backstage/ Achter de schermen: het hele toneelgebied dat niet zichtbaar is voor het publiek.
- Bezetting: de rolverdeling
- Blocking: de geplande beweging van de regisseur voor de personages.
- Call: een oproep die de cast en crew vertelt hoeveel tijd er nog is voordat de voorstelling begint. Dit kan de 30 minuten call zijn, de 5 minuten call, etc.
- Verlaat het toneel: een opdracht aan alle acteurs, muzikanten en technici om het toneel te verlaten voor het begin van een voorstelling.
- Kostuum: de kleding gedragen door de acteurs die helpt om personage, tijd, thema en stemming te bepalen.
- Cue: de laatste woorden of handelingen die aangeven wanneer een andere acteur moet spreken of bewegen.
- Generale repetitie: een volledige repetitie met alle technische elementen tijdens de laatste productiefase voor een voorstelling op de openingsavond.
- Huis: een andere naam voor de zaal, of de plaats waar het publiek zit. 'Open huis' betekent dat het publiek binnenkomt.
- Invaller/ alternate/ understudy: iemand die de rol ook leert zodat hij/ zij kan invallen voor een acteur die bijvoorbeeld ziek is.
- Grondplan: een getekende afbeelding van een decor, gezien van bovenaf
- Toneel: het gedeelte van het toneel dat zichtbaar is voor het publiek.
- Theater: de gehele zaal.
- Off book: een rol uit het hoofd leren zodat een script niet meer nodig is. Meestal gevraagd door de regisseur voor de eerste repetities.
- Props: kleine handvoorwerpen die door acteurs worden gebruikt op het toneel.
- Repetitie: tijd die wordt uitgetrokken om te oefenen en de acteurs in een toneelstuk voor te bereiden op de uitvoering.
- Lezing: het doorlezen van het hele stuk, waarbij elke acteur zijn eigen rol hardop voorleest.
- Doorloop: het spelen van een reeks scènes of een hele akte zonder onderbreking van regisseurs of andere acteurs.
- Decor: fysieke omgeving waarin de acteurs optreden.
- Technisch theater: ontwerpers en artiesten die samenwerken om de visuele en auditieve elementen van een toneelstuk te creëren en te produceren.
- Vleugels: de gebieden links en rechts van het toneel buiten het zicht van het publiek. Een deel van het backstage gedeelte.
Daarnaast worden de volgende termen vaak gebruikt om de lay-out van het toneel aan te geven. Deze zijn erg belangrijk in de gemeenschappelijke woordenschat tussen regisseurs en de licht-, geluids- en decorontwerpers.
- Midden: midden van het toneel.
- Cross: beweging van het ene gebied van het podium naar het andere.
- Downstage: het gedeelte van het podium dat het dichtst bij het publiek is.
- Full Back: met het gezicht van het publiek af.
- Full Front: met het gezicht naar het publiek.
- Stage Left: de linkerkant van het toneel vanuit het oogpunt van de acteur (met het gezicht naar het publiek).
- Stage right: de rechterkant van het podium vanuit het oogpunt van de acteur (met het gezicht naar het publiek).
- Upstage: Het gedeelte van het podium dat het verst van het publiek verwijderd is.
Bekijk ook de afbeeldingen hieronder om een beter beeld te krijgen van de technische terminologie die op het podium wordt gebruikt.
TRADITIONELE THEATERROLLEN
Laten we nu eens verder kijken naar de rollen die gewoonlijk worden uitgevoerd in technisch theater.
Makers
Regisseur
Een regisseur is verantwoordelijk voor de algemene creatieve visie van de voorstelling. Hij of zij moet de verschillende elementen van de productie samenbrengen tot een samenhangende eindproductie, waarbij hij of zij in verschillende stadia van de productie vergadert met het ontwerpteam. Ze regisseren ook de artiesten en helpen hen hun personages te ontwikkelen tijdens repetities in de aanloop naar de uiteindelijke voorstelling.
Toneelschrijver
Een toneelschrijver is verantwoordelijk voor het schrijven van een toneelstuk. Sommigen krijgen een opdracht van theatergezelschappen of producenten en anderen schrijven toneelstukken en dienen die speculatief in. Meestal hebben ze het stuk ruim voor de repetities geschreven, maar er kunnen kleine veranderingen worden aangebracht naarmate de voorstelling zich ontwikkelt. Soms zijn toneelschrijvers aanwezig tijdens het hele repetitieproces en zien ze hoe de acteurs met de regisseur ideeën ontwikkelen.
Dramaturg
Een dramaturg kan vele functies vervullen, afhankelijk van de productie, maar zijn of haar belangrijkste taak is om de regisseur en het productieteam te helpen het beste uit een stuk te halen. Het is de taak van de dramaturg om zoveel mogelijk te weten te komen over het stuk (de structuur, de taal, de thema's, enz.) en de context waarin het tot stand is gekomen, om die kennis vervolgens te delen met het productieteam wanneer en hoe dat nuttig is. Dramaturgen helpen regisseurs vaak bij het ontwikkelen van een visie en productieconcept en bieden een extra stel ogen en oren tijdens het repetitieproces om de regisseur te helpen de visie te vertalen naar het podium. In het geval van een nieuw stuk geeft een dramaturg de toneelschrijver feedback tijdens het repetitieproces om de toneelschrijver te helpen zijn of haar doelen voor het stuk te bereiken. Dramaturgen streven er ook naar om de ervaring van het publiek met het stuk te verbeteren door aanvullend materiaal te ontwikkelen, zoals flyers met informatie, informatie op de websites en programmatoelichtingen.
Zakelijk team
Producent
Producenten, boeken theaters, plannen en leiden uitvoeringen, en beheren soms hoe het budget wordt besteed. Zij zijn de planners en organisatoren die verantwoordelijk zijn voor een succesvol project tot aan de eerste live voorstelling.
Zakelijk management
Zakelijk management werft fondsen en regelt alle financiële zaken rondom het bedrijf. In kleinere gezelschappen gaat het hier vaak om zogenaamde penningmeesters.
Marketing en communicatie
De meeste professionele theaters hebben marketing- en communicatieprofessionals in dienst. De functies variëren van het schrijven van traditionele mediateksten tot grafisch ontwerpers die afbeeldingen en marketingmateriaal voor producties maken tot social media managers die leuke, interactieve content ontwikkelen.
Cast
Performer
Een performer kan een acteur, zanger of danser zijn, wiens taak het is om op te treden binnen een productie. Meestal doen ze auditie voor de regisseur en een casting director om hun rol te krijgen. Ze beginnen hun werk in de repetitieruimte met de regisseur, voordat ze op het podium optreden voor een publiek. Ze moeten ervoor zorgen dat ze elke avond tijdens de voorstelling een kwalitatief hoogstaande prestatie leveren.
Invallers (ook: alternate of understudy)
Een invaller is een performer die de tekst en bewegingen van een reguliere performer in een productie leert, zodat als de reguliere performer ooit niet kan optreden, bijvoorbeeld door ziekte of blessure, de invaller diens rol kan overnemen. Soms nemen ze een kleinere rol aan binnen een productie, terwijl ze een van de hoofdrollen leren om over te nemen als invaller. Wanneer een invaller een hoofdrol gaat spelen, zal een performer die swing wordt genoemd de rol van de invaller weer overnemen.
Ontwerpers
Het ontwerpteam wordt vaak bijeengebracht door de regisseur van een productie en werkt nauw samen om de artistieke visie van de regisseur te helpen verwezenlijken.
Decorontwerper
Een decorontwerper is verantwoordelijk voor het ontwerpen van een decor en werkt nauw samen met de regisseur en het ontwerpteam om de wereld van de voorstelling te creëren. Ze beginnen met het aanleveren van een concept aan de regisseur voordat ze verder gaan met het maken van technische tekeningen. Als het ontwerp klaar is, wordt het decor gebouwd en voltooid door verschillende afdelingen die gespecialiseerd zijn in materialen zoals metaal, hout en verf.
Propmeester
De propmeester is verantwoordelijk voor het ontwerpen en aanleveren van props.
Kostuumontwerper
Een kostuumontwerper is verantwoordelijk voor het ontwerpen van het kostuum voor een productie en werkt nauw samen met het ontwerpteam om ervoor te zorgen dat de kostuums passen bij de stijl van de show. Ze maken vaak ontwerpen voordat de productie wordt gecast en kunnen dan wijzigingen aanbrengen zodra ze de artiesten hebben ontmoet. Meestal zijn er aparte mensen verantwoordelijk voor het regelen van pruiken en ontwerpen van haar. Zij helpen acteurs meestal ook met aankleden en staan klaar om hen te helpen met eventuele kostuumwisselingen achter de schermen.
Make up
Make up artiesten zijn verantwoordelijk voor het ontwerpen van de make up van acteurs. Soms doen zij ook haar en pruiken, maar bij grote producties is hier vaak apart iemand verantwoordelijk voor. Zij maken de acteurs voor de voorstelling ook op en werken het soms tussen de bedrijven door ook bij.
Lichtontwerper
Een lichtontwerper is verantwoordelijk voor het ontwerpen van de belichting binnen een productie en werkt nauw samen met de regisseur en het ontwerpteam om licht te creëren voor sfeer en stemming op het podium. De lichtontwerper heeft vaak een eerste idee over hoe de belichting van een show eruit zal zien en maakt dan aanpassingen tijdens het repetitieproces. Zodra het ontwerp klaar is, zullen technici de lichten opstellen en programmeren.
Geluidsontwerper
Een geluidsontwerper is verantwoordelijk voor het ontwerpen van het gebruik van geluid in een productie, bijvoorbeeld geluidseffecten of muziek, en werkt samen met de regisseur om geluid te creëren en te ontwikkelen dat een productie verbetert. Hij of zij adviseert de regisseur ook of er microfoons en andere technische apparatuur nodig zijn voor de productie.
Showmanagers
Technicus
Er zijn veel verschillende soorten technici betrokken bij theater. Ze kunnen betrokken zijn bij het optuigen van het licht, de geluidsapparatuur en het decor. Ze kunnen ook technische apparatuur bedienen tijdens een voorstelling, waarbij ze het licht, geluid of andere aspecten van het decor regelen, bijvoorbeeld vrachtwagens.
Theatermanager: front house
Een theatermanager is verantwoordelijk voor het front of house team en is meestal een vaste medewerker van een theatergebouw. Ze zorgen voor een soepel verloop van een voorstelling door voor het publiek te zorgen.
Theatermanager: backstage
Een theatermanager is verantwoordelijk voor backstage tijdens een productie. Ze geven meestal leiding aan een groep toneelknechten en zijn betrokken vanaf de eerste repetitie tot na afloop van de voorstelling. Soms zijn ze ook verantwoordelijk voor het repetitieschema, en maken ze tijdens repetities aantekeningen over dingen die doorgegeven moeten worden aan bijvoorbeeld decor en kostuum. Tijdens de uitvoering zijn ze verantwoordelijk voor organisatorische aspecten, zoals het klaarzetten van props en het afroepen van de show.
Toneelknechten
Bij grote voorstellingen wordt soms gebruik gemaakt van toneelknechten, die achter de schermen met allerlei klusjes helpen.
Als je meer inzicht wilt krijgen in de rollen die in het theater worden uitgevoerd, bekijk dan een aantal van de onderstaande video's. Het kan de moeite waard zijn om in ieder geval de video voor je eigen rol te bekijken.
Laten we nu eens verder kijken naar de rollen die gewoonlijk worden uitgevoerd in technisch theater.
Makers
Regisseur
Een regisseur is verantwoordelijk voor de algemene creatieve visie van de voorstelling. Hij of zij moet de verschillende elementen van de productie samenbrengen tot een samenhangende eindproductie, waarbij hij of zij in verschillende stadia van de productie vergadert met het ontwerpteam. Ze regisseren ook de artiesten en helpen hen hun personages te ontwikkelen tijdens repetities in de aanloop naar de uiteindelijke voorstelling.
Toneelschrijver
Een toneelschrijver is verantwoordelijk voor het schrijven van een toneelstuk. Sommigen krijgen een opdracht van theatergezelschappen of producenten en anderen schrijven toneelstukken en dienen die speculatief in. Meestal hebben ze het stuk ruim voor de repetities geschreven, maar er kunnen kleine veranderingen worden aangebracht naarmate de voorstelling zich ontwikkelt. Soms zijn toneelschrijvers aanwezig tijdens het hele repetitieproces en zien ze hoe de acteurs met de regisseur ideeën ontwikkelen.
Dramaturg
Een dramaturg kan vele functies vervullen, afhankelijk van de productie, maar zijn of haar belangrijkste taak is om de regisseur en het productieteam te helpen het beste uit een stuk te halen. Het is de taak van de dramaturg om zoveel mogelijk te weten te komen over het stuk (de structuur, de taal, de thema's, enz.) en de context waarin het tot stand is gekomen, om die kennis vervolgens te delen met het productieteam wanneer en hoe dat nuttig is. Dramaturgen helpen regisseurs vaak bij het ontwikkelen van een visie en productieconcept en bieden een extra stel ogen en oren tijdens het repetitieproces om de regisseur te helpen de visie te vertalen naar het podium. In het geval van een nieuw stuk geeft een dramaturg de toneelschrijver feedback tijdens het repetitieproces om de toneelschrijver te helpen zijn of haar doelen voor het stuk te bereiken. Dramaturgen streven er ook naar om de ervaring van het publiek met het stuk te verbeteren door aanvullend materiaal te ontwikkelen, zoals flyers met informatie, informatie op de websites en programmatoelichtingen.
Zakelijk team
Producent
Producenten, boeken theaters, plannen en leiden uitvoeringen, en beheren soms hoe het budget wordt besteed. Zij zijn de planners en organisatoren die verantwoordelijk zijn voor een succesvol project tot aan de eerste live voorstelling.
Zakelijk management
Zakelijk management werft fondsen en regelt alle financiële zaken rondom het bedrijf. In kleinere gezelschappen gaat het hier vaak om zogenaamde penningmeesters.
Marketing en communicatie
De meeste professionele theaters hebben marketing- en communicatieprofessionals in dienst. De functies variëren van het schrijven van traditionele mediateksten tot grafisch ontwerpers die afbeeldingen en marketingmateriaal voor producties maken tot social media managers die leuke, interactieve content ontwikkelen.
Cast
Performer
Een performer kan een acteur, zanger of danser zijn, wiens taak het is om op te treden binnen een productie. Meestal doen ze auditie voor de regisseur en een casting director om hun rol te krijgen. Ze beginnen hun werk in de repetitieruimte met de regisseur, voordat ze op het podium optreden voor een publiek. Ze moeten ervoor zorgen dat ze elke avond tijdens de voorstelling een kwalitatief hoogstaande prestatie leveren.
Invallers (ook: alternate of understudy)
Een invaller is een performer die de tekst en bewegingen van een reguliere performer in een productie leert, zodat als de reguliere performer ooit niet kan optreden, bijvoorbeeld door ziekte of blessure, de invaller diens rol kan overnemen. Soms nemen ze een kleinere rol aan binnen een productie, terwijl ze een van de hoofdrollen leren om over te nemen als invaller. Wanneer een invaller een hoofdrol gaat spelen, zal een performer die swing wordt genoemd de rol van de invaller weer overnemen.
Ontwerpers
Het ontwerpteam wordt vaak bijeengebracht door de regisseur van een productie en werkt nauw samen om de artistieke visie van de regisseur te helpen verwezenlijken.
Decorontwerper
Een decorontwerper is verantwoordelijk voor het ontwerpen van een decor en werkt nauw samen met de regisseur en het ontwerpteam om de wereld van de voorstelling te creëren. Ze beginnen met het aanleveren van een concept aan de regisseur voordat ze verder gaan met het maken van technische tekeningen. Als het ontwerp klaar is, wordt het decor gebouwd en voltooid door verschillende afdelingen die gespecialiseerd zijn in materialen zoals metaal, hout en verf.
Propmeester
De propmeester is verantwoordelijk voor het ontwerpen en aanleveren van props.
Kostuumontwerper
Een kostuumontwerper is verantwoordelijk voor het ontwerpen van het kostuum voor een productie en werkt nauw samen met het ontwerpteam om ervoor te zorgen dat de kostuums passen bij de stijl van de show. Ze maken vaak ontwerpen voordat de productie wordt gecast en kunnen dan wijzigingen aanbrengen zodra ze de artiesten hebben ontmoet. Meestal zijn er aparte mensen verantwoordelijk voor het regelen van pruiken en ontwerpen van haar. Zij helpen acteurs meestal ook met aankleden en staan klaar om hen te helpen met eventuele kostuumwisselingen achter de schermen.
Make up
Make up artiesten zijn verantwoordelijk voor het ontwerpen van de make up van acteurs. Soms doen zij ook haar en pruiken, maar bij grote producties is hier vaak apart iemand verantwoordelijk voor. Zij maken de acteurs voor de voorstelling ook op en werken het soms tussen de bedrijven door ook bij.
Lichtontwerper
Een lichtontwerper is verantwoordelijk voor het ontwerpen van de belichting binnen een productie en werkt nauw samen met de regisseur en het ontwerpteam om licht te creëren voor sfeer en stemming op het podium. De lichtontwerper heeft vaak een eerste idee over hoe de belichting van een show eruit zal zien en maakt dan aanpassingen tijdens het repetitieproces. Zodra het ontwerp klaar is, zullen technici de lichten opstellen en programmeren.
Geluidsontwerper
Een geluidsontwerper is verantwoordelijk voor het ontwerpen van het gebruik van geluid in een productie, bijvoorbeeld geluidseffecten of muziek, en werkt samen met de regisseur om geluid te creëren en te ontwikkelen dat een productie verbetert. Hij of zij adviseert de regisseur ook of er microfoons en andere technische apparatuur nodig zijn voor de productie.
Showmanagers
Technicus
Er zijn veel verschillende soorten technici betrokken bij theater. Ze kunnen betrokken zijn bij het optuigen van het licht, de geluidsapparatuur en het decor. Ze kunnen ook technische apparatuur bedienen tijdens een voorstelling, waarbij ze het licht, geluid of andere aspecten van het decor regelen, bijvoorbeeld vrachtwagens.
Theatermanager: front house
Een theatermanager is verantwoordelijk voor het front of house team en is meestal een vaste medewerker van een theatergebouw. Ze zorgen voor een soepel verloop van een voorstelling door voor het publiek te zorgen.
Theatermanager: backstage
Een theatermanager is verantwoordelijk voor backstage tijdens een productie. Ze geven meestal leiding aan een groep toneelknechten en zijn betrokken vanaf de eerste repetitie tot na afloop van de voorstelling. Soms zijn ze ook verantwoordelijk voor het repetitieschema, en maken ze tijdens repetities aantekeningen over dingen die doorgegeven moeten worden aan bijvoorbeeld decor en kostuum. Tijdens de uitvoering zijn ze verantwoordelijk voor organisatorische aspecten, zoals het klaarzetten van props en het afroepen van de show.
Toneelknechten
Bij grote voorstellingen wordt soms gebruik gemaakt van toneelknechten, die achter de schermen met allerlei klusjes helpen.
Als je meer inzicht wilt krijgen in de rollen die in het theater worden uitgevoerd, bekijk dan een aantal van de onderstaande video's. Het kan de moeite waard zijn om in ieder geval de video voor je eigen rol te bekijken.
Dramaturgie |
Regie |
Producent |
Toneelschrijver |
Financieel management |
Marketing en communicatie |
Props |
Decor |
Grime en haar |
Kostuum |
Lichtontwerp |
Geluidsontwerp |
Repetities en opvoeringen |
Acteurs |
|
|